WONEN EN WERKEN IN EEN VESTINGSTAD (19e eeuw)

Harlingen kende een uitgebreide groep handwerkslieden; de timmerlui, steenhouwers, scheepsbouwers, zeepzieders en zoutverwerkers. Ook kaarsenmakers en lakenververs. Door gilden geleide vakgebieden. Kwaliteit gegarandeerd.

Onder deze stabiele groep “bungelden” de losse arbeiders en werklozen. Hier heerste armoede, verpaupering en waren de hygiënische omstandigheden erbarmelijk. Zij bewoonden de stegen tussen de Voorstraat, de Schritsen en de Lanen. De kleine optrekjes in de Bargerbuurt. Hier woonden hele gezinnen op een paar vierkante meter. Ondergeschoven kinderen, die onder een bedstee sliepen. Er was geen stromend water en men beschikte over 1 tonnetje voor de ontlasting, 2 als het een groot gezin betrof. De karreman, met zijn “Boldoot-kar”, een leren lap over hoofd en schouder, kwam regelmatig langs.

Laden en lossen was tijdelijk maar zwaar werk. De pakhuizen aan de Noorder- en Zuiderhaven zijn vernoemd naar de landen, waar de goederen vandaan kwamen: Polen, Rusland en Sumatra. Deze laatste reis kon wel drie jaar duren. Zo het schip al terug kwam. Harlingen kende een uitgebreid systeem van weduwen en wezenzorg.

Heemskerk en Barentz stuitten per ongeluk op Spitsbergen, een eiland vol zeerobben en een zee gevuld met walvissen. Harlingen werd het centrum voor de Nederlandse walvisvaart en de vangst voor zeerobben. Beiden om de traan en de olie. Tienduizenden werden er afgeslacht, wat leidde tot schaarste. De laatste walvisvaarder werd verkocht aan Noorwegen. Een land, dat nog steeds op walvissen jaagt.

In de Voorstraat herinneren de panden genaamd “Groenlandvaarder” nog aan deze periode.

Deze groep “arbeiders en handwerkslieden” kende nog een zekere inkomensgarantie en stabiliteit. Maar Harlingen kende ook een grote groep armen, verminkten, zieken en jeneververslaafden. Een groep die tijdens het aardappeloproer in opstand kwam en de gegoede burgerij deed huiveren.

De lont van dit kruitvat bleef smeulen en de Vroedschap boog zich over oplossingen.

Deze dienden zich aan toen Harlingen vestingstad af was. Het gemeentebestuur plande grote infrastructurele werken.

Zo moesten de vestingwerken, stadsmuren, de bruggen en de (water-)poorten worden gesloopt. De vele doorgaande waterwegen werden gedempt (Voorstraat, Zoutsloot, Heiligeweg en Brouwersgracht). Allemaal handmatig en simpel werk, waar de bewoners van de stegen, mannen, vrouwen en kinderen, uitermate geschikt voor waren. Een volwassen man verdiende hooguit 5 gulden per week. Vrouwen nog niet de helft, kinderen bijna niets. Het loon werd in het café uitbetaald.

Het resultaat was er naar. Geen maatschappelijke onlusten en de totale sloop van de vestingwerken. Zelfs de beroemde Franeker waterpoort moest eraan geloven.

Maar daarmee hield de sloop in de oude stad niet op. De

scheepswerf Welgelegen is verdwenen, net als het Admiraliteitsgebouw. 4 huizen op de Noorderhaven moesten wijken voor Doeksen en het Havenmantsje bleef als enige over op het Havenplein.. De Watertoren en de Doopsgezinde vermaning aan de Zoutsloot; allemaal verdwenen geschiedenis en als zodanig vergeten.

scheepswerf Welgelegen

Leuk

Opmerking plaatsen

 De Zuidwal Vulkaan, begraven onder het zand van de Waddenzee

De Zuidwal Vulkaan is onze dichtstbij zijnde vulkaan. Ongeveer 10 kilometer uit de kust bij Harlingen, kijkend in de richting van Vlieland ligt de vulkaan, diep onder het water van de Waddenzee. De vulkaan ligt letterlijk begraven in de aardoppervlak van de Waddenzee op twee kilometer diepte. De kans dat de Zuidwalvulkaan ooit weer actief zal worden, is niet groot. Sommige geologen spreken slechts van een slapende vulkaan, de meerderheid van de wetenschappers noemt de Zuidwal Vulkaan echter een dode vulkaan.

De Zuidwal Vulkaan was in zijn actieve jaren beslist geen kleintje. Metingen hebben aangetoond, dat de kratertop tot bijna 1000 meter boven zeeniveau reikte en de basis van de vulkaan een omtrek van enkele kilometers had.

De Zuidwalvulkaan was actief tijdens de late Jura (zo´n 160 a 145 miljoen jaar geleden, het tijdperk van de dinosaurussen). De vulkaan is zo'n 12 miljoen jaar lang zeer actief geweest. De uitbarstingen en erupties kenmerkten zich door korte en heftige uitbarstingen, met veel explosies.

Naar de laatste inzichten is het vulkanisme in Nederland ontstaan in het Jura. Microplaten in Turkije en Iran bewogen zich langzaam naar het noorden en kwamen in botsing met het Euraziatische continent, wat tot schokgolven in het continent leidden. Het resultaat van deze botsing en schokgolven zou het vulkanisme in Nederland en vermoedelijk ook in de Alpen hebben doen ontstaan.

Energieleverancier

Ondanks het feit, dat de Zuidwal Vulkaan geen actieve vulkaan meer is, is de temperatuur rond de vulkaan in de diepe ondergrond van de Waddenzee zo´n 30º hoger dan gemiddeld op de zeebodem. Metingen en boringen in de vulkaanpijp hebben uitgewezen dat de vulkaan nog nagloeit.

Tot op heden zijn er nog geen plannen, deze energie te benutten voor bijvoorbeeld verwarming. Dat zoiets mogelijk is, blijkt uit de toepassing van aardwarmte in bijvoorbeeld Ijsland en Nieuw-.Zeeland

Goed voor het gas.

De Zuidwal Vulkaan heeft er mede voor gezorgd, dat de omliggende gasbellen en gasvelden 'omhoog werden gedwuwd', waardoor wij nu de beschikking hebben over gas in de Waddenzee. Sinds 1988 wordt dit gas vanaf het platform op de Zuidwal gewonnen, eerst door Elf/Petroland, nu is dat het Canadese bedrijf Vermilion Energy.

Leuk

Opmerking plaatsen

 HET MYSTERIE VAN DE VERDWENEN GRAFSTENEN

Eind 18e eeuw besloot het kerkbestuur van de Ned. Hervormde Kerk in Harlingen, dat de Grote Kerk, de voormalige Michaelkerk, niet meer kon worden gebruikt. De stenen en gedeelten van het dak kwamen naar beneden en de achteruitgang was niet te repareren. Daarom besloot men een nieuwe kerk te bouwen en de oude r.k. “Dom” af te breken. De, laat-middeleeuwse, toren liet men staan. De kerk werd geen koor- maar een kruiskerk. Deze keuze was zeer ingrijpend en deze nieuwe kerk kreeg een totaal andere plattegrond. De Protestanten stonden afwijzend tegenover de katholieke traditie, dat de priester met de rug naar de gemeente de eredienst voltrok. Zij vonden dat de dominee zijn gemeente aan moest kijken en toe moest spreken. Een kruiskerk leende zich daar prima toe. Ook in Amsterdam werden er kruiskerken gebouwd.

De vloer van de oude kerk was bedekt met grafzerken van Harlinger notabelen. Tjerk Hiddesz de Vries lag er begraven, evenals de beroemde Friese admiraal Stellingwerf. De bouwcommissie belastte een groep notabelen met de opdracht om een oplossing voor deze monumenten te vinden. Gedacht werd om nabestaanden te benaderen.

Of dit gebeurd is, blijft onbekend. De grafstenen zijn verdwenen.

Tot 2015. In dat jaar wordt er in de Zeepziedersstraat de kolossale grafsteen van Harmen Synes Nauta (1609-1677) gevonden.

Hij was jarenlang stadsbestuurder, burgemeester en in 1658 equipagemeester bij de Harlinger Admiraliteit. Zijn grafsteen is op 8 september onthuld bij de Kleine Sluis, aan de kop van de Zuiderhaven, waar de Admiraliteit mede dankzij de scheepswerf “Welgelegen” prominent aanwezig is geweest.

Het betekent ook, dat de oude grafstenen zijn hergebruikt, o.a. Bij de bouw van de Noorderhaven. Er zullen er waarschijnlijk meer in de stad te vinden zijn. Bekend is wel, dat puin van de Michaelkerk is gebruikt bij de aanleg van de Zakkendragerspijp en de Midlummerpijp.

Leuk

Opmerking plaatsen

 

FRIESE NAMEN

Het oorspronkelijke Fries maakt geen gebruik van de letter IJ, maar gebruikt de Y, die als IE wordt uitgesproken. De naam SYBRANDY is daar een mooi voorbeeld van. In Friesland zijn de herkomst en ontwikkeling van de voor- en achternamen vanaf de Middeleeuwen goed gedocumenteerd. De geboorten, huwelijken en sterfgevallen werden nauwkeurig in kerkboeken bijgehouden. Met de hand geschreven natuurlijk.

Dit ging honderden jaren goed, tot de centrale bevolkingsadministratie zijn intrede deed.

Omdat men naar uniformiteit met het Nederlands streefde, werd de Y door de ambtenaren vervangen door de IJ, die in de loop der tijd ook als zodanig uitgesproken werd.

Friezen, wier voorouders hiervan het slachtoffer zijn geworden, kunnen heden ten dage tegen betaling van een paar honderd euro, hun achternaam weer in oude staat laten herstellen.

 DE GESCHIEDENIS VAN HARLINGEN

ELFSTEDENSTAD

Of de Elfstedentocht ooit weer kan worden geschaatst, hangt van de klimatologische ontwikkeling af. De Nederlandse winters worden steeds zachter. Meteorologen hebben uitgerekend dat de Elfstedentocht deze eeuw waarschijnlijk zeven keer kan worden gehouden. 4 maal voor 2040 en 3 maal tussen 2040 en 2100. Weerman Piet Paulusma is er van overtuigd, dat er in de nabije toekomst nog een tocht verreden zal worden.

Bij het bureau voor toerisme van Friesland hoeft men niet op 3 weken strenge vorst te wachten om “de tocht der tochten” mee te maken. Het organiseert ieder jaar een hele reeks Elfstedentochten. De bekendste is die per fiets, maar je kunt de tocht ook wandelend maken. De start en finish van de schaatstocht is altijd in Leeuwarden, voor de fietstocht is dat Bolsward.

Vanaf het jaar 1909 zijn er in totaal 56.314 zilveren Elfstedenkruisjes uitgereikt. Dit kruisje krijgt de schaatser of schaatsster die de hele afstand, met start in Leeuwarden en binnen de tijdslimiet heeft gereden. Uiteindelijk moeten de schaatsers weer in Leeuwarden terugkeren. De finish is op de Bonkevaart, parallel aan de Groningerstraatweg ten oosten van Leeuwarden. Het feit, dat Friesland 11 steden heeft is toeval. De stadsrechten werden in de Middeleeuwen verleend. Steden, die zich na 1500 ontwikkelden kregen geen stadsrechten meer.

Wanneer de Elfstedentocht voor het eerst is geschaatst, is niet bekend, maar waarschijnlijk heeft men al in de 16e eeuw de Elf Friese steden al schaatsend aangedaan. De eerste keer dat de tocht in een kroniek wordt genoemd is in het jaar 1749. Namen van rijders zijn pas vanaf 1809 bekend. In 1890 reden de eerste vrouwen de Elfstedentocht uit.

Pim Mulier, zoon van de burgemeester van Witmarsum, dat aan de Elfstedenroute lag, is de grondlegger van de “moderne” Elfstedentocht. De eerste officiële tocht vond plaats op 2 januari 1909. Er reden toen 22 mensen mee.

Op 21 december schaatste Mulier voor het eerst langs de Elfsteden in een tijd van 12 uur en 55 minuten. De Heerenvener Jeen van den Berg deed er in 1954 7 uur en 35 minuten over. Akkerbouwer Henk Angenent, de winnaar van 1997, legde de afstand af in 6 uur en 49 minuten.

Na de barre Elfstedentocht van 1963 heeft men 22 jaar moeten wachten op een nieuwe tocht. Maar in 1985 en 1986 was het weer zo ver. Beide werden gewonnen door Evert van Benthem.

Op 4 januari 1997 werd de vijftiende en voorlopig laatste officiële Elfstedentocht geschaatst. Daaraan deden 16.688 schaatsers mee: 16.387 toerrijders, waarvan er 11.526 finishten, en 301 wedstrijdrijders, waarvan 122 binnen de tijd de eindstreep haalden. De wedstrijd bij de heren werd gewonnen door Henk Angenent en bij de dames door Klasina Seinstra.

Leuk

Opmerking plaatsen

 DE GESCHIEDENIS VAN HARLINGEN

DE TOEKOMST VAN DE WADDENZEE

Het eerste geschreven Oud-Fries vinden we bij de Romeinse historicus en schrijver Tacitus. Net als Julius Ceasar bewonderde hij hun loyaliteit en onverschrokkenheid. Liever dan hen te bevechten, werden de Friezen ingehuurd door Rome als “special forces” van het Keizerrijk en als lijfwachten van de Keizer.

Om de leefomstandigheden in de Noordelijke, niet bezette, Frieslanden te beschrijven, gebruikt Tacitus (56-117) het Oud-Friese woord WADA (Wad), gronden tussen het Friese vasteland en de Waddeneilanden, die met de nodige regelmaat droogvielen. De Waddenzee kent 't “Griend”, nu een onbewoond vogel-eiland, maar in de 13e eeuw een eiland, met huizen, een kerk en een klooster.

Maar 2000 jaar na Tacitus, dreigt de Waddenzee te verdrinken. De opwarming van de aarde leidt tot een verhoging van de zeewaterspiegel, die op 44 a 74 centimeter wordt geschat.

De Milieu Akkoorden van Parijs moet de voorspelde temperatuurstijging reduceren, maar weinig landen en bedrijven nemen de normen over. Zoals het er nu uitziet stevenen we af op een verwarming van meer dan 3 graden. Deze leidt tot een zeespiegelstijging van driekwart meter. Het KNMI gooit er nog een schepje boven op en presenteert een scenario waarin het zeewater 3 meter stijgt. Dit is niet alleen het einde van de Waddenzee, maar ook voor de Waddeneilanden en een fors deel van Harlingen.

Ook de zeehonden moeten een nieuw onderkomen zien te vinden.

Leuk

Opmerking plaatsen

 DE GESCHIEDENIS VAN HARLINGEN

DE REVOLUTIE STAAT VOOR DE DEUR

In 1795 wordt de vroedschap van Harlingen, te vergelijken met het huidige college van Burgemeester en Wethouders. afgezet. Er wordt een nieuwe stadsregering benoemd. Vervolgens werd in een grote optocht de Vrijheidsboom opgehaald en voor het stadhuis geplant. Men danst de “Carmagnole” en het feest wordt tot diep in de nacht in “de Gouden Leeuw” voortgezet. De mensen hoopten op gouden tijden nu de regenten waren verdwenen. De ingekwartierde Franse soldaten kosten echter veel geld en al snel is dit op. Geld verdienen door visserij of handel is ook onmogelijk, omdat de Franse commandant de havens heeft stilgelegd. De Harlinger bevolking begon te morren. Maar tot ongeregeldheden kwam het niet, “ook niet tijdens de kermis”.

Door de oorlog tussen Frankrijk en Engeland raakten we onze koloniën kwijt. Handel met Engeland was, binnen het continentale stelsel, verboden. De Harlingers moesten zich met surrogaten van allerlei levensmiddelen behelpen (suiker en koffie). Geulen naar de Noordzee werden beheerst door de Engelse marine. Harlinger schepen werden opgebracht en worden “geconfisqueerd”, als zijnde oorlogsbuit. De Engelse oorlogsbodems lagen binnen het zicht van de stad. Harlinger schippers profiteerden van rustige periodes om waren te smokkelen. Hierop stonden echter hoge straffen.

De armoede nam toe en in 1803 zag Harlingen zich gedwongen om een lening van 5000 gulden aan te gaan. De gebouwen van het gemeentelijke Weeshuis, dienden als onderpand.

STAATSE VLOOT

Leuk

Opmerking plaatsen