Elfstedentocht

GIET IT OAN?

1909, RUIM HONDERD JAAR GELEDEN WERD DE EERSTE OFFICIËLE ELFSTEDENTOCHT GEREDEN. IN 1997 VOND DE LAATSTE PLAATS WANNEER KOMT DE VOLGENDE?
Het is half zes ’s ochtends als ruim 16.000 dappere mannen en vrouwen in Leeuwarden hun schaatsen onderbinden. In de rest van Nederland zijn miljoenen vroege vogels voor de televisie gekropen. Zij zullen de komende uren alle 200 Friese kilometers volgen, die deze helden schaatsend af gaan leggen. Waarom? Omdat een Elfstedentocht een uniek en zeldzaam evenement is. Zelfs zo zeldzaam, dat de tocht al twaalf jaar niet meer verreden is.
Op 2 januari 2009 is het honderd jaar geleden, dat de wedstrijd voor het eerst werd gereden. Zou het niet prachtig zijn als in 2009 de "Tocht der tochten" kan worden georganiseerd? Eindelijk weer dit unieke spektakel door het Friese land? De kans op een Elfstedentocht is klein en wordt steeds kleiner. Elk jaar wordt het gemiddeld warmer en met een beetje vrieskou ben je er niet. Omdat Nederland aan zee ligt, is een zachte winter bij ons normaal. Westenwind komt over het warme zeewater ons land binnen. In het beste geval zal het dan een dag of twee licht vriezen. Maar als de wind naar het (noord-)oosten draait en ijskoude wind over Friesland blaast. Die ijzige koude is de belangrijkste voorwaarde voor natuurijs. Voor een Elfstedentocht moet het tien tot vijftien dagen (overdag) vriezen. De duizenden schaatsers moeten een stevige ondergrond hebben voor hun lange tocht. De minimale ijsdikte is 15 centimeter. Harde wind en veel sneeuw zijn slecht voor de ijskwaliteit. Sneeuw vormt als het ware een deken over het ijs, waardoor het minder goed aangroeit.

28 december 2008; eerste schaatsmarathon op natuurijs verreden in Haaksbergen (Gld.) Ireen Wüst en Sven Kramer worden kampioen op het kunstijs van Heerenveen.
In 2001 berekende het KNMI dat in de twintigste eeuw 38 winters zijn geweest, waarin het ijs in Friesland dik genoeg is geweest om een Elfstedentocht te organiseren. Toch werd de tocht maar vijftien keer verreden! In de andere gevallen was het ijs te slecht, lag er te veel sneeuw. Ook faalde de organisatie een aantal malen. In de vorige eeuw begon ook de opwarming van de aarde (broeikaseffect). Voor Nederland zou het gaan om een opwarming in deze eeuw van 1,5 tot bijna 6 graden Celsius. Het KNMI voorspelde op basis van deze gegevens dat er 10 tochten in deze eeuw zullen worden verreden. In 2008 kwamen nog sombere voorspellingen. Nederland warmt sneller op dan gedacht en de kansen zijn nu gehalveerd. 5 elfstedentochten in deze eeuw! Op 2 januari 1909 wordt de eerste officiële Elfstedentocht gehouden. Minne Hoekstra komt na 13 uur en 50 minuten als eerste in Leeuwarden over de streep. De laatste Elfstedentocht, verreden op 4 januari 1997 wordt gewonnen door Henk Angenent. De vereniging "De Friesche Elfsteden" werd op 15 januari 1909 opgericht en bestaat in 2009 dus ook honderd jaar. De eerste schaatstochten worden al in de zeventiende eeuw georganiseerd.
Maar ook de mens kan een handje helpen. Onder bruggen is het ijs vaak dun. De schaatsers maken dan gebruik van kluunplekken. In de afgelopen jaren zijn bruggen op de route verhoogd, zodat de ijskwaliteit verbetert. De warmte kan beter weg en het ijs wordt sneller dik. Ook is er bij aanleg van bruggen rekening gehouden met een Elfstedentocht. Er worden officiële kluunplekken aangelegd! Het uitbaggeren van sloten werkt ook mee. Hoe dieper de sloot, hoe langzamer het water stroomt en dat geeft ijsvorming meer kans. Ook de organisatie is in de loop der jaren sterk verbeterd.

 

Circa 1000 voor Christus werden er al schaatsen in Friesland gebruikt. Ze werden gemaakt van koeienribben en paardenbeenderen, De onderkant van deze botten wordt zo vlak mogelijk geslepen. Aan de voorkant werden twee gaten geboord, waardoor de schaats met pezen of banden aan de schoen of laars kon worden vastgebonden. Omdat deze schaatsen niet scherp waren, gebruikte men prikstokken om vooruit te komen. Vanaf 1200 bevestigt men ijzer onder de gladde beenderen. Het wordt in de Middeleeuwen een populair middel om langere afstanden af te leggen. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is de schaats het geheime wapen van de Nederlanders. Willem van Oranje stuurt zijn soldaten over het ijs om voedsel naar het belegerde Haarlem te brengen. De Spanjaarden begrijpen niet hoe hun tegenstanders zich zo razendsnel kunnen verplaatsen.

1840 – In Holland maken ze houten schaatsen om mee te zwieren (pronkrijden). Die hebben een vioolvormige houten ‘zool’. Friesland is het land van de hardrijders. Daar zijn de schaatsen rechter en langer. Rond 1875 weten de Friese schaatsenmakers de bestaande houten schaats te verbeteren. Het ijzer wordt dunner en langer. Dit maakt de schaats stabieler en de rijder kan harder afzetten. De bekende Friese doorloper is geboren. In 1876 wordt in de Londense wijk Chelsea een kunstijsbaan aangelegd. Het is de eerste ter wereld. De Noor Axel Paulsen schroeft in 1885 metalen schaatsen onder zijn laarzen. Zijn landgenoot Hagen verfijnt het idee. Dankzij de stijve constructie zijn deze ‘noren’ nog dunner en sneller. In 1893 wordt het eerste officiële wereldkampioenschap op een 400-meter baan in Amsterdam georganiseerd. De 20-jarige Nederlander Jaap Eden wint. In 1948 richten Co Lassche en Jaap Havekotte de schaatsenfabriek Viking op. Hier maakten ze de beroemde Nederlandse ‘stalen Noren’, die daarna niet meer uit de schaatswereld weg te denken zijn. In 1974 lacht iedereen de Zwitserse Franz Krienbühl uit als hij in een superstrak pak uit één stuk, aan de start verschijnt. De Zwitser verbetert zijn persoonlijk record op de 10 kilometer met dertig seconden. Een jaar later rijdt elke serieuze schaatser in het gladde pak.

In 1980 vindt Gerrit Jan van Ingen Schenau de klapschaats uit. Hierbij zit alleen de punt van het ijzer met een scharnier vast. De schaats blijft zo langer op het ijs en de afzet wordt langer. Het resultaat: veel meer snelheid. Het duurt nog zo’n vijftien jaar voordat wedstrijdrijders het aandurven. Dat verandert snel als Tonny de Jong, met klapschaatsen de Duitse favorieten verslaat en in Heerenveen Europees kampioen wordt. Op de Olympische Winterspelen in 1998 in Nagano (Japan) rijdt elke favoriet op klapschaatsen. In 1985 wordt de eerste overdekte kunstijsbaan geopend in Berlijn. In de lijst van ‘snelste kunstijsbanen’ staat deze 7e, de Olympic Oval in Calgary (Canada) is de snelste baan ter wereld.

In 1985 werd de Elfstedentocht na 22 jaar eindelijk weer gehouden.
Bericht eind 2008: WEERKAART BIEDT UITZICHT OP NATUURIJS!
Goed nieuws voor de schaatsliefhebbers. Het blijft nog minimaal tien dagen winter. Een kleine dip met oud op nieuw (met kans op sneeuw), maar daarna wordt het opnieuw koud. Weerman Johan Habekothé uit Hurdegaryp biedt de schaatsers hoop op het verrijden van de klassiekers. Op dit moment kan de schaatsliefhebber op ondergelopen landerijen en op ijsbanen hun hart ophalen. Op oudejaarsdag zal er op veel plaatsen tussen de 6 en 8 centimeter ijs liggen. Harlingen is in het traject een moeilijke plek, omdat er zout water binnen komt, wat ijsvorming hindert. Daarna wordt de ijsgroei even minder, omdat de wind naar het noorden draait, met sneeuwval tot gevolg. Habekothé: "Dêr wurdt ut net better fan, want it iis begjint dan te broeien." De weerman verwacht dat daarna het koude weer terug keert, met nachttemperaturen tot – 10. Op dit moment zijn de kanalen en vaarten nog niet betrouwbaar. "Ik weagje my der sels yn elts gefal net oan.", zegt de Hurdegarypster weerman.